Phạm Đình Hổ cho rằng, văn đời Lý thì già dặn, súc tích, phảng phất như văn đời Hán. (Ảnh minh họa, nguồn internet)
Trong Vũ trung tùy bút, Phạm Đình Hổ đã có những nhận xét về văn chương nước ta qua các thời. Ông không ngại ngần đưa ra những đánh giá chủ quan, dù xác đáng hay không, nhưng ta thấy một Phạm Đình Hổ thẳng thắn, am hiểu sâu về văn học nước nhà.
Phạm Đình Hổ cho rằng, văn đời Lý thì già dặn, súc tích, phảng phất như văn đời Hán. Xem như bài Chiếu dời đô của Lý Thái Tổ, bài hịch của Lý Thái Tôn kể tội Vương An Thạch và bài di chiếu của Nhân Tôn thì biết.
Còn văn học từ đời Lê Trung hưng trở về sau thì kém đi. Điều này đã được Trần Tiến bàn trong tập Cát Xuyên tiệp bút. Phạm Đình Hổ đánh giá văn học đời Trần “rườm rà, kém hơn đời Lý, nhưng cũng còn có phép tắc, nhã nhặn và trau chuốt; nghị luận phô bày đều có sở trường cả, so với những văn các danh gia đời Hán Đường không đến nỗi kém lắm. Gián hoặc có đôi ba bài để lẫn vào trong tập văn Hán Đường cũng không khác gì, chưa dễ mấy người đã phân biệt được”.
Qua đây thấy rằng, văn học Trung Hoa ảnh hưởng nhiều đến văn học nước ta thời phong kiến. Và dường như, các nhà bình luận thường chỉ lấy văn học Trung Hoa đem ra so tài cao thấp với văn học nước ta.
Phạm Đình Hổ cũng không ngại ngần khi có những nhận xét về văn tài của Nguyễn Trãi: “Đời Tiền Lê, từ năm Thuận Thiên trở về sau, các bài văn còn truyền lại cũng nhiều. Duy có văn ông Nguyễn Trãi, như bài Vĩnh Lăng thần đạo bi , bài chế Hạ giá Vệ Quốc Trưởng Công chúa và văn ông Võ Vĩnh Trinh như bài chế Tiến phong Sung viên phụng sự lăng đời vua Thái Tôn, tuy công phu khí lực chưa hoàn toàn nhưng thể tài khí phách cũng còn theo gót được người xưa.
Còn như bài Bình Ngô đại cáo đời Thuận Thiên, những bài sớ của các quan đài gián đời Thiệu Bình, bài chiếu Nam chinh Chiêm Thành đời Hồng Đức, đều là những tay bút già dặn lúc bấy giờ thảo ra cả. Nhưng khí lực các bài văn đó không được hậu, thể văn lại chuộng mới, cũng còn từng câu, từng chữ chưa được ổn thỏa, hoặc trước sau đầu đuôi chỗ vụng chỗ khéo, không được chải chuốt đều nhau, so với văn đời Lý, đời Trần hình như đương ở trên núi mà xô xuống bờ thấp. Kể ra còn nhiều, xem đại khái thì biết”.
Từ sau đó, văn học nước ta vẫn còn khí thế, nhưng khí thế đó lại ngày càng kém đi. Phạm Đình Hổ chê bai: Những kẻ tao nhân văn sĩ đều đua theo lối văn phù phiếm, so với đời Tiền Lê, lại càng kém lắm.
Không những bàn về văn học nước ta, Phạm Đình Hổ còn lên án thói học thuộc lòng, cắt các đoạn những bài chính văn trong kinh truyện của các sĩ tử, nếu may mắn đỗ đạt làm quan thì cẩu thả làm cho xong việc. Chính vì vậy mà không thể nào làm được những việc kinh bang thế thế.
