Trên trang web của hãng tin Nga Sputnik vừa có bài viết dài mang tiêu đề: “Các tên lửa Liên Xô bảo vệ bầu trời Việt Nam”, nói về sự giúp đỡ quý báu của Liên bang Xô viết trong việc viện trợ vũ khí, khí tài; huấn luyện, đào tạo lực lượng cho Bộ đội Tên lửa Phòng không Việt Nam lập nên những chiến công rực rỡ trong cuộc kháng chiến chống Mỹ. Chúng tôi xin phép biên tập lại và giới thiệu toàn văn bài viết này.
Ngày 24 tháng 7 năm 1965, vào lúc 14 giờ 25 phút, Thượng tướng Quân đội Liên Xô Vladislav Konstantinov đã bấm nút kích hoạt cuộc tấn công bằng tổ hợp tên lửa phòng không S-75 Dvina và lần đầu tiên trong lịch sử, những quả tên lửa Liên Xô đã bay lên trên bầu trời Việt Nam. Ba quả tên lửa đã tiêu diệt ba chiếc Phantom của Mỹ ở vùng trời cách Hà Nội 50 km về phía đông bắc.
Lịch sử tổ hợp tên lửa phòng không S-75 Dvina
Các tổ hợp tên lửa phòng không Dvina đã trở thành cơ sở cho lực lượng phòng không Việt Nam trong cuộc kháng chiến chống Mỹ.
Tổ hợp Dvina được thiết kế như hệ thống cơ động, có thể dễ dàng triển khai gần bất kỳ đối tượng nào mà máy bay đối phương có thể không kích.
Nhờ các đặc tính kỹ thuật, tổ hợp này có thể được triển khai ở vị trí chiến đấu trong vòng bốn đến năm giờ và được tháo dỡ trong bốn giờ. Tốc độ di chuyển của tổ hợp khi hành quân lên đến 20 km/giờ.
Tổ hợp Dvina có khả năng tiêu diệt các loại máy bay chiến đấu hồi bấy giờ của các nước phương Tây với hiệu quả làm cho các chuyên gia quân sự kinh ngạc. Dvina đã tiêu diệt các mục tiêu bay với tốc độ lên đến 1.500 km/giờ ở độ cao từ 3 đến 22 km, vượt trội so với bất cứ hệ thống pháo phòng không hiện đại nhất lúc bấy giờ.
Các tổ hợp Dvina đã xuất hiện trong biên chế của quân đội Liên Xô vào tháng 11 năm 1957. Ngay sau đó, Dvina đã lập những chiến công đầu tiên, và không chỉ trên bầu trời Liên Xô.
Thành công chiến đấu đầu tiên của Dvina đã được ghi nhận vào ngày 16 tháng 11 năm 1959, khi một khinh khí cầu của Mỹ được phóng với mục đích trinh sát bị bắn rơi ở khu vực Volgograd.
Tuy nhiên, một số cựu binh phòng không cho rằng, lần ra trận đầu tiên của tổ hợp tên lửa Dvina đã diễn ra một tháng trước đó không phải ở Liên Xô mà ở Trung Quốc, một số tổ hợp đã được chuyển giao cho nước này ngay trước đó.
Tổ hợp tên lửa phòng không S-75 Dvina (SAM-2) Việt Nam đã lập những chiến công lừng lẫy thế giới
Ngày 7 tháng 10 năm 1959, tại khu vực Bắc Kinh, ba quả tên lửa đã bắn hạ chiếc máy bay trinh sát cao tốc của chế độ Tưởng Giới Thạch ở độ cao 21 km.
Vào ngày 1 tháng 5 năm 1960, một chiếc máy bay trinh sát U-2 của Mỹ đã xâm phạm không phận Liên Xô và bay từ đông sang tây qua một nửa lãnh thổ của đất nước. Những khẩu pháo phòng không trước đó không đủ khả năng bắn hạ nó. Tuy nhiên, lần này đã khác.
Tại vùng Urals, chiếc máy bay đã bị phá hủy bởi quả tên lửa đầu tiên của tổ hợp Dvina. Hai năm rưỡi sau, vào đỉnh điểm của "cuộc khủng hoảng Caribe", các tổ hợp tên lửa Liên Xô đóng tại Cuba đã tiêu diệt chiếc máy bay do thám U-2 thứ hai của Mỹ.
Chiến công đầu của Dvina trên bầu trời Việt Nam
Vào tháng 2 năm 1965, khi các nhà lãnh đạo của Liên Xô và Việt Nam nhất trí tại Hà Nội về việc Liên Xô sẽ viện trợ quân sự quy mô lớn cho nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, đã không phát sinh câu hỏi phải sử dụng loại tên lửa nào để bảo vệ nước bạn.
Tổ hợp Dvina có khả năng tiêu diệt tất cả các loại máy bay mà các nước phương Tây sở hữu vào thời điểm đó, cũng như các loại vũ khí tấn công đường không đầy hứa hẹn mà báo chí phương Tây đưa tin.
Tổ hợp Dvina đã tước đi cơ hội của các phi công Mỹ bay "thoải mái" ở độ cao hơn 3 nghìn mét. Để thực hiện nhiệm vụ, các phi công Mỹ phải bay ở độ cao thấp hơn nhiều, do đó các máy bay trở thành mục tiêu dễ bị tổn thương bằng hỏa lực của các hệ thống phòng không.
Tổ hợp Dvina mà Liên Xô bắt đầu cung cấp cho Việt Nam từ mùa xuân năm 1965, đã trở thành hệ thống tên lửa phòng không đầu tiên trên thế giới được thử nghiệm trong điều kiện chiến đấu thực sự.
Vào cuối những năm 1960, Tạp chí Hàng không Quân sự Mỹ đã viết: "Đây là thứ vũ khí đáng gờm nhất mà các phi công Mỹ từng đối mặt".
Trả lời phỏng vấn của hãng tin Nga Sputnik, ông Vladislav Konstantinov, người tham gia trận đánh tên lửa đầu tiên ở Việt Nam, sĩ quan điều khiển tên lửa trong tiểu đoàn 63 thuộc Trung đoàn tên lửa phòng không số 1 của quân đội Việt Nam, đã có dịp hồi tưởng lại một quá khứ đầy hào hùng.
Ông Konstantinov khi mới 26 tuổi đã đến Hà Nội vào cuối tháng 4 năm 1965 trong thành phần nhóm chuyên gia tên lửa đầu tiên của Liên Xô. Trong giai đoạn đó, nhiều nhóm chuyên gia như vậy đã sang Việt Nam với thời hạn công tác 1 năm để thực hiện nhiệm vụ chính là huấn luyện lính tên lửa Việt Nam.
Theo chương trình đã được phê duyệt, thời gian học tập của những người lính tên lửa Việt Nam là 4 tháng. Để so sánh, chương trình của Mỹ đào tạo lính tên lửa Thổ Nhĩ Kỳ kéo dài 8 tháng.
Bộ đội tên lửa lập những chiến công chấn động địa cầu trong trận “Điện Biên Phủ trên không”
Song đứng trước tình hình không quân Mỹ ngày càng điên cuồng đánh phá miền Bắc Việt Nam, Lãnh đạo Trung tâm huấn luyện đã thống nhất với Bộ Tư lệnh Phòng không-Không quân rút ngắn thời gian huấn luyện xuống chỉ còn 2,5 tháng [nhưng vẫn đảm bảo chất lượng].
Và trong đêm 23 tháng 7, hai tiểu đoàn của Trung đoàn tên lửa phòng không số 1 được lệnh di chuyển đến vị trí. Các bệ phóng đã được thiết lập trong bóng tối, trận địa được xây dựng với sự giúp đỡ của cư dân địa phương, gồm cả người già, phụ nữ và trẻ em. Đến sáng, mọi thứ đã sẵn sàng chờ địch.
Các sĩ quan Liên Xô điều khiển tên lửa đã không rời khỏi cabin bằng kim loại trong suốt 12 giờ, dưới điều kiện nắng nóng tháng 7! Nhiệt độ trong cabin có lúc lên tới 70 độ, những vũng mồ hôi dưới ghế của người điều hành là điều không hiếm thấy.
Do căng thẳng thần kinh và không khí khó thở, một số người bất tỉnh nhưng họ cương quyết không rời vị trí. Vào thời điểm quan trọng, cả con người và kỹ thuật quân sự đều không làm Liên Xô và Việt Nam thất vọng.
Bốn chiếc Phantom của Mỹ đã bay theo đội hình oanh tạc, có đèn định vị, ở độ cao mà chúng tự tin rằng, không có loại pháo phòng không nào có thể bắn hạ. Sự khinh địch đó đã khiến các máy bay này đã trở thành mục tiêu đầu tiên của tên lửa Liên Xô.
Tiểu đoàn mà ông Konstantinov được biên chế đã bắn rơi hai chiếc máy bay, tiểu đoàn bạn đóng ở lân cận cũng bắn rơi một chiếc nữa. Hai phi công Mỹ đã bị bắt. Sau đó, ngày diễn ra trận đánh này - ngày 24 tháng 7 - đã trở thành Ngày hội của lực lượng tên lửa phòng không Việt Nam, tức “Ngày truyền thống Bộ đội Tên lửa Phòng không”.
Những chiến công của chuyên gia Liên Xô
Từ tháng 7 năm 1965 đến tháng 5 năm 1966, chỉ có các sĩ quan Liên Xô đã thực hiện các cuộc tấn công tên lửa vào máy bay địch. Những binh sĩ người Việt phục vụ trong các đơn vị tên lửa luôn bên cạnh họ, học hỏi và lắng nghe những kinh nghiệm của các chuyên gia quân sự Liên Xô.
Để tiêu diệt máy bay Mỹ, các chuyên gia tên lửa Liên Xô đã sử dụng thành công chiến thuật phục kích bất ngờ. Sau khi phóng tên lửa, đơn vị rút khí tài và chuyển sang trận địa mới, tại điểm cũ vẫn ngụy trang như thể tiểu đoàn tên lửa còn ở đó.
Ông Nikolai Kolesnik, chuyên gia bệ phóng tên lửa, nay là chủ tịch Hội Cựu chiến binh Xô Viết đã công tác ở Việt Nam, nhắc lại một trận đánh đặc biệt thành công của bộ đội tên lửa ngày 11 tháng 8 năm 1965, nhờ chọn tốt địa điểm phục kích.
Một chiếc F-4 của Không quân Hoa Kỳ bị trúng tên lửa S-75 khi đang không kích miền Bắc Việt Nam
Trận địa tên lửa được triển khai tại xã Gia Sơn, huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình với nhiệm vụ phục kích đánh máy bay Mỹ.
Mọi việc xảy ra trước nửa đêm 10 phút khi bốn chiếc máy bay Mỹ đang bay theo đội hình ở độ cao 3 nghìn mét. Cả bốn máy bay đều bị bắn hạ bởi ba quả tên lửa! Một máy bay đã rơi vì bị trúng các mảnh vỡ của một quả tên lửa được phóng từ một trận địa gần đó.
Chỉ 40 phút sau - thay vì 4h theo tiêu chuẩn! - đơn vị đã rời vị trí và tiến sâu vào rừng rậm. Ngay sau đó, trên vị trí bị bỏ hoang đã xuất hiện một "tiểu đoàn tên lửa" của Việt Nam, mà tất cả tên lửa và các thiết bị khác đã được cư dân địa phương rất khéo léo chế tạo bằng những thanh tre phủ thảm rơm.
Ngày hôm sau, các phi công Mỹ đã phát hiện vị trí được cho là có thật này và quyết định phá hủy nó. Kết quả là có thêm ba chiếc máy bay Mỹ bị bắn hạ bởi một khẩu đội cao xạ gần đó.
Một chiến công lừng lẫy khác là hai "pháo đài bay" B-52 đầu tiên đã bị bắn hạ bởi các tên lửa được phóng từ "trận địa phục kích" ở vùng vĩ tuyến 17. Bộ đội tên lửa Việt Nam đã lập chiến công này vào ngày 17 tháng 9 năm 1967.
Thiếu tá Fyodor Ilinykh trở thành bậc thầy về “phục kích” ở Việt Nam. Đơn vị của ông đã trải qua 18 trận chiến đấu, bắn hạ 24 máy bay Mỹ. Thiếu tá Tereshchenko đã trải qua 11 trận chiến đấu và bắn rơi 10 máy bay. Thiếu tá Ryzhikh tham gia 9 trận bắn rơi 8 chiếc. Đại úy Bogdanov cũng bắn rơi 8 máy bay Mỹ trong 10 trận đánh.
Xin nhắc lại rằng, chiến công này là cực kỳ ấn tượng bởi đối với tất cả các chuyên gia Liên Xô, bởi chuyến công tác ở Việt Nam của họ chỉ kéo dài có một năm!
Những người lính tên lửa Việt Nam có rất nhiều điều để học hỏi từ các chuyên gia Liên Xô! Ví dụ, các chuyên gia tên lửa Liên Xô thuộc Trung đoàn tên lửa phòng không số 2 của quân đội Việt Nam từ giữa tháng 9 năm 1965 đến giữa tháng 4 năm 1966 đã tham gia 61 trận chiến, phóng 71 quả tên lửa và bắn rơi 48 máy bay địch. Trung bình, họ đã sử dụng 1,5 quả tên lửa để bắn hạ một máy bay - đây là kết quả rất cao.
Bộ đội tên lửa Việt Nam tiếp tục lập những chiến công hiển hách
Tổng cộng, trong chưa đầy một năm, các chuyên gia quân sự Liên Xô đã huấn luyện và đào tạo 10 trung đoàn tên lửa phòng không Quân đội Nhân dân Việt Nam. Năm trung đoàn nữa với tổng biên chế khoảng ba nghìn người đã được đào tạo tại các trung tâm huấn luyện trên lãnh thổ Liên Xô.
Kết quả là, kể từ tháng 5 năm 1966, các quân nhân người Việt bắt đầu thực hiện nhiệm vụ tìm mục tiêu và phóng tên lửa, và các chuyên gia tên lửa Liên Xô chỉ có mặt trong những lúc xảy ra chiến sự. Trong mỗi trung đoàn tên lửa phòng không đã có từ mười đến mười lăm chuyên gia Liên Xô.
Với sự đào tạo huấn luyện và truyền đạt kinh nghiệm của các chuyên gia Liên Xô, nhiều sĩ quan Việt Nam đã trở thành những anh hùng thực sự của cuộc chiến tên lửa.
Đơn vị của thượng úy Phạm Trương Huy đã bắn rơi 43 máy bay, đơn vị thượng úy Nguyễn Xuân Đại - 40 chiếc. Chỉ tính riêng trong tháng 10 năm 1967, bộ đội tên lửa Việt Nam trong 212 trận đánh đã bắn hạ 88 chiếc máy bay Mỹ và 39 máy bay khác bị trúng tên lửa.
Xác B52 rơi ở đường Hoàng Hoa Thám - Hà Nội trong chiến dịch “Điện Biên Phủ trên không”
Từ tháng 4 năm 1965 đến tháng 12 năm 1972, Liên Xô đã cung cấp cho Việt Nam 95 hệ thống tên lửa phòng không S-75 Dvina và 7.658 đạn tên lửa cho tổ hợp này. Kết quả sử dụng các tên lửa của Liên Xô trong những năm chiến tranh ở Việt Nam là như thế nào? Để trả lời câu hỏi này cần phải dẫn ra nhiều con số.
Trước hết phải chú ý đến thực tế rằng, chỉ có 7% tổng số quân nhân của lực lượng phòng không và không quân trong thành phần Quân đội Nhân dân Việt Nam đã phục vụ trong các đơn vị tên lửa; trong khi đó, phục vụ trong lực lượng không quân tiêm kích có 5%, trong binh chủng pháo phòng không có 80% tổng số quân nhân.
Các lực lượng tên lửa phòng không đã chiến đấu cực kỳ hiệu quả trong chiến dịch “Điện Biên Phủ trên không” ở Hà Nội tháng 12/1972, diệt 54 máy bay Mỹ, trong đó bắn hạ phần lớn các máy bay ném bom chiến lược B-52 Stratofortress của Mỹ, mỗi chiếc mang theo 25 tấn bom có thể phá hủy tất cả các sinh vật sống và công trình trên một khu vực tương đương với 30 sân bóng đá.
Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã lưu ý, chiến thắng của lực lượng tên lửa phòng không nói riêng và phòng không-không quân nói chung trên bầu trời Hà Nội là một chiến thắng chính trị to lớn, vì nếu không có nó, người Mỹ khó có thể đồng ý ký thỏa thuận chấm dứt chiến sự ở Paris.
Tổng cộng, từ tháng 07 năm 1965 cho đến khi kết thúc chiến tranh, bộ đội tên lửa phòng không Liên Xô và Việt Nam bắn hạ gần 1300 máy bay địch, trong đó có 54 máy bay ném bom chiến lược.
Kỷ niệm 56 năm ngày truyền thống của Lực lượng Tên lửa Phòng không Việt Nam, người ta không thể không nhắc nhở về việc, đúng 15 năm sau trận chiến ra quân, cũng vào ngày 24 tháng 7 [năm 1980], công dân Việt Nam đầu tiên là Anh hùng, phi công Phạm Tuân – cũng là người đã bắn hạ chiếc B-52 đầu tiên bằng máy bay tiêm kích MiG-21 Liên Xô, đã cất cánh bay vào vũ trụ cũng trên tên lửa Liên Xô.
“Ký ức về những năm phục vụ ở Việt nam sống mãi trong chúng tôi”
Nhóm chuyên gia quân sự Liên Xô tại một tiểu đoàn bộ đội phòng không Việt Nam.
Trong cuộc phỏng vấn của Sputnik còn có ông Yuri Demchenko, một thành viên trong nhóm chuyên gia tên lửa Liên Xô đầu tiên đến Việt Nam khi mới 27 tuổi. Tại Việt Nam, ông được bổ nhiệm làm chỉ huy bệ phóng trong Trung đoàn Tên lửa Phòng không số 2 của quân đội Việt Nam.
Ông Yuri Demchenko cho biết, các chuyên gia Liên Xô ở Việt Nam đều trải qua những khó khăn giống nhau: Độ ẩm cao bất thường trong khí hậu nhiệt đới, khát nước liên tục, thiếu sản phẩm vệ sinh cá nhân, không có chỗ tắm.
Đây là nguyên nhân khiến nhiều chuyên gia mắc bệnh, nhưng hiếm khi những bệnh này có thể được điều trị tại chỗ, vì vậy bệnh nhân phải được gửi đến Liên Xô. Tuy nhiên, so với nhiệm vụ chính của họ là hỗ trợ các đồng chí Việt Nam, thì tất cả những khó khăn này chỉ là chuyện nhỏ.
Chuyên gia Yuri Demchenko khẳng định, phục vụ tại Việt Nam là một trong những giai đoạn quan trọng và không thể quên trong cuộc đời quân ngũ mà ông đã hoàn thành với cấp bậc Thiếu tướng.
Thiên Nam
