Trang phục thổ cẩm của người đồng bào dân tộc thiểu số tại các buôn, làng vùng miền núi, vùng cao của tỉnh Bình Định.
Ông Yang Danh - Chi hội trưởng Chi hội Văn học nghệ thuật các dân tộc thiểu số ình Định – Nhà nghiên cứu văn hóa dân gian kể rằng: Từ khi có Đảng, Bác Hồ, nghề dệt thổ cẩm cũng như tấm vải, trang phục truyền thống của người Bana Kriêm mới được phát triển, phục vụ thiết thực cộng đồng. Thấy được tầm quan trọng của bộ thổ cẩm, năm 1955, gặp các cán bộ dân tộc thiểu số miền Nam ra miền Bắc, Bác Hồ đề nghị Chính phủ may bộ áo đúng trang phục truyền thống của từng dân tộc để tặng cho các cán bộ. Ông Đinh Tôn là người Bana Kriêm được vinh dự nhận món quà này. Hiện nay, tấm áo truyền thống của người Bana Kriêm do Bác Hồ tặng vẫn còn giữ tại Bảo tàng tỉnh Bình Định.
Nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Yang Danh chia sẻ: Ngoài trang phục truyền thống chung còn có bản sắc riêng, chất liệu riêng, kiểu dáng và hoa văn riêng của từng dân tộc, từng vùng miền. Khi nhìn vào trang phục, có thể nhận biết được là dân tộc nào, ở đâu? Đây là niềm vinh dự, tự hào của mỗi dân tộc sống trên đất nước Việt Nam.
Nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Yang Danh nói về thực trạng nghề dệt thổ cẩm truyền thống của đồng bào dân tộc Bana Kriêm trên địa bàn huyện Vĩnh Thạnh.
Các nghệ nhân người Bana Kriêm đều biết chế tác dụng cụ, công đoạn trong khung dệt thổ cẩm để dệt, thêu tạo ra sản phẩm vải vóc, trang phục truyền thống như chăn, váy, áo, khăn quấn đầu. Không chỉ người cao niên thích mặc đồ trang phục truyền thống, mà có khoảng 80% các em học sinh ở các trường bán trú, trường phổ thông dân tộc nội trú huyện, tỉnh có bộ trang phục truyền thống, thường hay mặc vào dịp chào cờ thứ Hai hàng tuần, các ngày lễ, hội do nhà trường tổ chức.
Tuy nhiên, nghề dệt thổ cẩm cũng như trang phục truyền thống của cộng đồng người Bana Kriêm đang dần mai một. Bởi, ngày nay cùng với chủ trương mở cửa hội nhập quốc tế, nhiều loại sản phẩm vải vóc, quần áo đẹp và bền được vận chuyển từ miền xuôi lên vùng cao miền núi để giao thương với đồng bào, vì thế phần lớn nam, nữ thanh niên xa dần với bộ trang phục truyền thống dân tộc.
Nghệ nhân Đinh Thị Hiền bày tỏ: Ngày trước, mỗi dịp tổ chức lễ hội làng, dù lớn hay nhỏ tất cả mọi người già trẻ gái trai đều mặc trang phục truyền thống, trông cả làng như một rừng hoa đủ sắc màu sặc sỡ. Thế nhưng, hình ảnh rừng hoa đủ màu sặc sỡ đó không còn thấy nữa ở các làng. Song gần đây, một số làng xây dựng được ngôi nhà đa năng, vừa là nơi để dệt thổ cẩm, vừa là nơi để trao đổi, trình bày và mua bán những sản phẩm của nghề dệt thổ cẩm. Có nơi thành lập được câu lạc bộ dệt thổ cẩm, tuy vậy cũng rất ít hiệu quả, vì người tham gia dệt thổ cẩm không nhiều, chưa kể mặt hàng làm ra rất ít khách hàng chào hỏi.
Người Bana Kriêm bảo tồn nghề dệt thổ cẩm gắn với phát triển du lịch.
Để phục dựng, bảo tồn các nghề truyền thống của đồng bào dân tộc thiểu số, năm 2023, Sở Văn hóa và Thể thao Bình Định tổ chức lớp tập huấn bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ, truyền dạy văn hóa phi vật thể cho 60 học viên là công chức văn hóa xã, trưởng thôn, làng, người có uy tín đồng bào dân tộc Bana (nhóm Bana Kriêm) ở địa phương.
Bà Huỳnh Thị Anh Thảo - Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao Bình Định cho biết: Tại lớp tập huấn, các học viên được truyền đạt về công tác bảo tồn, phát triển bản sắc văn hóa truyền thống tốt đẹp của đồng bào dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch; công tác quản lý Nhà nước về văn hóa các đồng bào dân tộc thiểu số; thực trạng nghề dệt thổ cẩm truyền thống của đồng bào dân tộc Bana Kriêm trên địa bàn huyện Vĩnh Thạnh; giới thiệu quy trình dệt thổ cẩm và tầm quan trọng của công tác bảo tồn, phát huy giá trị nghề dệt thổ cẩm truyền thống của đồng bào dân tộc Bana Kriêm gắn với phát triển du lịch, nâng cao đời sống cho bà con; truyền dạy nghề dệt thổ cẩm truyền thống của người Bana Kriêm tại Nhà văn hóa thôn Hà Ri, xã Vĩnh Hiệp, huyện Vĩnh Thạnh.
Bà Huỳnh Thị Anh Thảo chia sẻ: Việc giới thiệu quy trình dệt thổ cẩm và tầm quan trọng của công tác bảo tồn, phát huy giá trị nghề dệt thổ cẩm truyền thống của đồng bào dân tộc Bana Kriêm gắn với phát triển du lịch là một trong những hoạt động thực hiện Quyết định số 3899, ngày 23/11/2022 của UBND tỉnh Bình Định ban hành Kế hoạch triển khai Dự án 6 “Bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa truyền thống tốt đẹp của các đồng bào dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch” thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021 - 2030, giai đoạn 1 từ năm 2021 – 2025.
Mỹ Bình
