Trải qua biến cố lịch sử, các thế hệ chúa đất người Thái đã có công lao to lớn trong việc cùng với muôn dân khai khẩn đất đai lập nên bản, nên mường.
Người dân xã Tòng Đậu trình diễn Keng loóng trong không gian lễ hội Xên Mường.
Chính họ đã tín nghĩa trung quân, đồng lòng, đồng sức sát cánh cùng với vua chúa người Kinh kỳ đánh bại giặc xâm lăng. Vào thời nhà Lê, chúa Thái Mai Châu lập công xuất sắc chống giặc phương Bắc được vua Lê trọng thưởng phong danh "Tước hầu đại tư khấu trúc trung hầu”, người ta gọi ông là Tướng Sứ. Ở xã Chiềng Châu – Chiềng Chu xưa còn hằn chứng tích khu rừng thiêng Mỏ Cuông có Đán Cậc sừng sững thần kỳ như một tấm bảng hóa phép màu nhiệm treo cao để chỉ tài mưu lược dùng cung tên thi bắn vào vách đá, ai thua cuộc thì phải chạy, làm kẻ địch hồn xiêu vía lạc nhường chỗ cho phe thắng cuộc.
Từ sáng sớm, đền Làng Bôn, xã Chiềng Châu đã có rất đông người dân và du khách đến dâng hương. Trước đó, thầy mo thực hiện nghi lễ cúng, mời ngài Làng Bôn cùng các tướng sứ về dự lễ, thụ hưởng những lễ vật dân làng thành tâm dâng lên, về chỗ nơi tổ chức Xên Mường. Lời mo ngợi ca khí phách yêu nước, thể hiện tấm lòng tôn kính tri ân tưởng nhớ công lao to lớn mong dâng lên các vị nhân thần tiền bối, cầu cho mưa thuận gió hòa, quốc thái dân an, người người ăn nên làm ra, bản mường no ấm, gia đình hạnh phúc, đất nước vinh hoa phồn thịnh, cầu hồn thiêng sông núi, hồn thiêng của ông Tướng Sứ, cùng những hòa trưởng "cháu Sừn, cháu Xứa” về đây chứng giám, phù hộ độ trì cho cháu chắt hậu duệ hiện tại và tương lai đạt được ước nguyện muôn phần.
Theo đồng chí Hoàng Đức Minh, Phó Chủ tịch UBND huyện Mai Châu, lễ hội Xên Mường là lễ hội dân gian truyền thống, nét sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng rất quan trọng đối với cộng đồng dân cư trong địa bàn huyện. Đồng thời, thông qua việc tổ chức lễ hội nhằm tôn vinh bản sắc văn hóa dân tộc, tăng cường quảng bá, giới thiệu lịch sử và tiềm năng văn hóa, du lịch địa phương, góp phần xây dựng đời sống văn hóa tinh thần lành mạnh, tạo không khí vui tươi, phấn khởi nhân dịp đầu Xuân Giáp Thìn.
Sau tiếng trống khai hội, màn nghệ thuật "Lễ hội Xên Mường" đã đưa người dân và du khách tìm về cội nguồn của đồng bào Thái Mai Châu qua việc tái hiện quá trình tìm kiếm khai khẩn đất đai, mở mang ruộng đồng, lập bản, lập mường trên vùng đất hoang vu; tái hiện bức tranh Mai Châu ngày nay trở thành một địa danh nổi tiếng với thung lũng mường Mùn mượt mà, xanh tốt, uốn lượn như dải lụa bay, những bản làng quần tụ bởi nếp nhà sàn xinh xắn, khói lam chiều yên ả. Bà Hà Thị Chanh, xóm Chiềng Châu, xã Chiềng Châu xúc động cho biết: Tôi chưa bao giờ được xem một chương trình văn hóa nghệ thuật đậm đà bản sắc đến vậy. Qua những áng sử thi, trường ca, truyện cổ, làn điệu dân ca, lễ hội truyền thống, tôi cảm nhận nhiều cái hay, cái đẹp, giúp mỗi người dân thêm yêu, tự hào về mảnh đất quê hương.
Bên cạnh chương trình nghệ thuật trình diễn Keng loóng đặc sắc, không gian lễ hội Xên Mường càng thêm sôi động với các hoạt động phần hội: hội thi trình diễn trang phục dân tộc và giao lưu văn nghệ; hội thi ẩm thực, thi các môn thể thao dân tộc… Khi tiếng chiêng, tiếng trống vang lên là lúc nhiều trò chơi, múa hát dân gian hấp dẫn như: đẩy gậy, bắn nỏ, kéo co được bắt đầu. Trong thời gian diễn ra, hàng nghìn du khách trong nước, quốc tế đã đến trải nghiệm và khám phá. Anh Nguyễn Hải Quang, du khách Hà Nội hào hứng chia sẻ: Lễ hội Xên Mường để lại nhiều ấn tượng tốt đẹp trong tôi. Điệu Keng loóng vui nhộn, những điệu múa xòe, câu hát khắp, trò chơi dân gian tạo nên không gian sống động của ngày hội cộng đồng. Tôi mong sẽ có nhiều dịp trở lại Mai Châu để trải nghiệm nhiều hơn nét đẹp truyền thống, những di sản văn hóa tốt đẹp được người dân nỗ lực phát huy, gìn giữ.
Âm thanh khèn bè réo rắt, điêụkhắp Thái ngân vang cùng tiếng chiêng, tiếng trống dồn dập thay lời mời gọi người dân và du khách đến với lễ hội Xên Mườngcủa đồng bào dân tộc Thái huyện Mai Châu. Năm Giáp Thìn – 2024, lễ hội Xên Mường được tổ chức quy mô cấp huyện. Đặc sắc hơn bởi trong không gian của lễ hội đã diễn ra sự kiện đón bằng chứng nhận Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia tập quán xã hội và tín ngưỡng Keng loóng. Đã thành điểm hẹn mùa Xuân, lễ hội Xên Mường tổ chức ởxã Chiềng Châu, nơi được coi là thủ phủ đầu tiên, điểm phát tích của người Thái Thiên di cư từ Bắc Hà (Lào Cai) về mảnh đất Mai Châu hoang sơ vào thế kỷ XIII.
Trải qua biến cố lịch sử, các thế hệ chúa đất người Thái đã có công lao to lớn trong việc cùng với muôn dân khai khẩn đất đai lập nên bản, nên mường. Chính họ đã tín nghĩa trung quân, đồng lòng, đồng sức sát cánh cùng với vua chúa người Kinh kỳ đánh bại giặc xâm lăng. Vào thời nhà Lê, chúa Thái Mai Châu lập công xuất sắc chống giặc phương Bắc được vua Lê trọng thưởng phong danh "Tước hầu đại tư khấu trúc trung hầu”, người ta gọi ông là Tướng Sứ. Ở xã Chiềng Châu – Chiềng Chu xưa còn hằn chứng tích khu rừng thiêng Mỏ Cuông có Đán Cậc sừng sững thần kỳ như một tấm bảng hóa phép màu nhiệm treo cao để chỉ tài mưu lược dùng cung tên thi bắn vào vách đá, ai thua cuộc thì phải chạy, làm kẻ địch hồn xiêu vía lạc nhường chỗ cho phe thắng cuộc.
Bùi Minh
