Ông Lâm Đình Thắng, Giám đốc Sở Thông tin và Truyền thông TP.HCM phát biểu tại lễ phát động Giải thưởng Sách thiếu nhi TP.HCM. Ảnh: Thanh Trần.
Vào đúng dịp ngày Quốc tế thiếu nhi năm 2023, Sở Thông tin và Truyền thông .HCM, Thành đoàn TP.HCM phối hợp cùng Hội Xuất bản Việt Nam, Sở Giáo dục và Đào tạo TP.HCM và Hội Nhà văn TP.HCM đã công bố thể lệ và tiêu chí Giải thưởng Sách thiếu nhi TP.HCM lần 1.
Theo quy định tham gia, tác giả cá nhân hay nhóm tác giả người Việt được xét tặng giải thưởng có sách cho thiếu nhi (người dưới 16 tuổi) được viết bằng ngôn ngữ tiếng Việt đã phát hành theo đúng quy định pháp luật và có cả giải thương triển vọng cho các em thiếu nhi tham gia sáng tác. Các hạng mục giải thưởng dành cho các thể loại khác nhau như văn xuôi, tranh truyện và truyện tranh, thơ và nghiên cứu cho thiếu nhi
Giải thưởng Sách Quốc gia có hạng mục trao giải cho sách thiếu nhi. Qua các năm, lượng sách dự thi và tác phẩm đoạt giải đều tăng. Tuy vậy, vẫn cần có giải thưởng sách riêng cho đối tượng đọc đặc biệt này.
Vì vậy, việc TP.HCM có giải thưởng sách dành riêng cho thiếu nhi là rất đáng mừng, không chỉ cho các em mà còn cho nhiều người lớn khác. Phụ huynh có thêm kênh chọn sách uy tín, giáo viên và người làm thư viện có thêm địa chỉ tin cậy để giới thiệu sách cho học sinh, có thể những người làm sách giáo khoa có thể có thêm nguồn tư liệu để chọn lọc để vài chương trình.
Đây cũng là hạnh phúc của những cá nhân, đơn vị xuất bản tài liệu đọc cho các em, niềm tự hào về nền văn học thiếu nhi để có thể cập nhật đều đặn và giới thiệu trên thị trường sách ở nước ngoài.
Giải thưởng được mong đợi
Việc TP.HCM công bố Giải thưởng sách thiếu nhi là một sự kiện được những người làm công tác giáo dục, thư viện và tham gia sáng tác cho các em mong đợi.
Đây một sự kiện có nhiều ý nghĩa và cần thiết trong bối cảnh ngày nay. Các chương trình đọc cung cấp những quyển sách phù hợp và và chất lượng cao đều tạo nên sự hấp dẫn thu hút các đối tượng thiếu nhi ở những lứa tuổi khác nhau. Mỗi đứa trẻ đều có thể trở thành người đọc ngay từ khi còn trong lòng của ba mẹ. Để giúp cho một đứa trẻ trở thành người yêu thích đọc sách, cần cả một cộng đồng. Việc chúng ta nuôi dưỡng một đứa trẻ thành người đọc, cần có sự chung tay - đồng lòng - gắng sức của gia đình của nhà trường, xã hội và hơn hết là của chính các bạn trẻ.
Với giải thưởng này, TP.HCM đóng góp vai trò to lớn trong việc thúc đẩy một hành trình nuôi dưỡng thế hệ người đọc tương lai, không chỉ cho Thành phố Hồ Chí Minh mà cho cả đất nước, cho cả xã hội.
Trong thế kỷ thứ 21, khi những chuẩn giáo dục phổ thông hay đại học đều nhắm đến đích là sẽ đào tạo nên những thế hệ học sinh, sinh viên không chỉ là những người có thành tích học tập tốt mà chú trọng phát triển năng lực. Trong đó, năng lực đọc là năng lực nền tảng cho tất cả sự phát triển của mọi năng lực khác.
Chương trình Giải thưởng sách thiếu nhi của TP.HCM là bệ phóng để tạo ra nhiều sản phẩm đọc tốt hơn và nhiều hơn, góp phần phục vụ phát triển năng lực đọc cho học sinh hiệu quả và tích cực. Giải thưởng sách này còn để tạo điều kiện cho các em học sinh ở mọi lứa tuổi có cơ hội rộng hơn thấy cho mình một quyển sách Việt đúng với sở thích, phù hợp với khả năng đọc và thỏa đáp được điều hiếu kỳ chinh phục kiến thức của các em.
Giải thưởng chính là nền móng xây dựng niềm tự hào cho học sinh về các sản phẩm tri thức tâm hồn do chính người Việt tạo ra.
Bên cạnh đó, giải thưởng tiếp thêm động lực sáng tạo ra nhiều quyển sách hay do chính tác giả người Việt sáng tác và xuất bản. Giải thưởng giúp thiếu nhi người Việt và trẻ em ở nước ngoài biết đọc tiếng Việt có nhiều lựa chọn để thưởng thức vẻ đẹp của ngôn ngữ văn nhọc và nghệ thuật minh họa của sách Việt.
Đồng thời cú hích này giúp ngành xuất bản cân bằng lại thị trường sách thiếu nhi hiện nay - vốn dĩ đang lệ thuộc vào nguồn sách dịch từ các nền văn học quốc gia khác, ở tất cả các thể loại từ sách tranh truyện, truyện tranh, văn xuôi ở đủ các hạng mục sách phục vụ ở các độ tuổi khác nhau.
Ngoài ra, Giải thưởng sách thiếu nhi không chỉ thúc đẩy quảng bá tác phẩm cho bạn đọc trong nước, mà còn có cơ sở để giới thiệu tác phẩm văn học thiếu nhi của người Việt ra thị trường nước ngoài. Những giải thưởng trong nước sẽ tạo ra các sản phẩm để trưng bày và truyền thông hiệu quả cho các sự kiện quốc tế đó.
Ngoài ra, giải thưởng là sự ghi nhận thành tựu của các nhà văn, họa sĩ, nhà thiết kế, nhà xuất bản. Vì vậy Giải thưởng sách thiếu nhi còn tạo động lực lớn cho các cá nhân, tập thể hay tổ chức đổi mới liên tục để đầu tư vào các dòng sản phẩm sáng tác cho thiếu nhi.
Giải thưởng sách thiếu nhi của TP.HCM giúp phụ huynh, giáo viên nhận diện ra chân dung các nhà văn, những họa sĩ, những nhà sáng tạo, cũng như các chuyên gia đang cống hiến cho lĩnh vực sách thiếu nhi.
Với các thư viện, nhà trường, giải thưởng sẽ là một cái công cụ tham khảo tin cậy. Giải thưởng sách sẽ là cơ sở căn cứ để lựa chọn tài liệu đọc đáp ứng các mục tiêu giáo dục phát triển học sinh toàn diện một cách phù hợp, hiệu quả và tích cực, đảm bảo độ phù hợp với tâm lý, sở thích, nhu cầu đúng từng độ tuổi.
Trẻ em đọc sách tại Đường sách TP.HCM. Ảnh: Thanh Trần.
Để giải thưởng được chất lượng, có ý nghĩa thực tiễn
Để phát huy tốt vai trò của mình, giải thưởng cần lấy ý kiến tiến cử từ những nơi phục vụ sách cho thiếu nhi - chẳng hạn các thư viện công cộng hay thư viện trường phổ thông.
Thiết nghĩa hội đồng bình chọn giải thưởng nên có sự góp mặt của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, nơi quản lý các hệ thống thư viện quận huyện và hỗ trợ hướng dẫn nghiệp vụ cho tất cả thư viện trường học.
Ngoài ra cũng rất cần mời các chuyên gia đến từ các khoa sáng tác, đặc biệt về văn học thiếu nhi, thư viện thiếu nhi và thư viện trường học để góp ý về các hạng mục và tiêu chí đánh giá.
Chúng ta có thể tham khảo cách làm của một số giải thưởng sách thiếu nhi uy tín trên thế giới. Chẳng hạn, ở Mỹ, giải thưởng cho sách thiếu nhi tham chiếu từ hệ thống thư viện. Sách thiếu nhi đều được các nhà phê bình thẩm định, đăng tải cập nhật qua các tạp chí chuyên ngành thư viện trường học và thư viện công cộng theo từng tháng hay quý.
Một số giải thưởng văn học thiếu nhi như Newbery hay Caldecott đều do Hiệp hội Dịch vụ thư viện cho thiếu nhi của Mỹ tiến cử và bình chọn.
Có những giải thưởng dành tặng những cá nhân đóng góp to lớn cho nền văn học như giải thưởng mang tên Hans Christian Andersen, hay Coretta Scott King dành trao tặng tác phẩm được sáng tác bởi các tác giả gốc Châu Mỹ Latinh...
Ngoài ra còn nhiều loại hình giải thưởng cho từng thể loại riêng biệt như thơ, truyền thuyết thần thoại, truyện dân gian, truyện lịch sử, truyện kỳ ảo, truyện khoa học...
Với ý nghĩa quan trọng và vai trò lớn như vậy, Giải thưởng sách thiếu nhi TP.HCM cần được nghiên cứu và cẩn trọng cân nhắc các tiêu chí, tránh sự chủ quan và cảm tính.
Giải thưởng cần đặt ra những tiêu chí thẩm định giá trị qua lăng kính của trẻ - vì trẻ em là người hưởng thụ và đánh giá tác phẩm - phù hợp cho từng thể loại sáng tác, và cho từng loại định dạng sản phẩm.
Tiêu chí giải thưởng cũng cần căn cứ vào quá trình làm sách khác nhau cho các dòng sách vốn đa dạng về hình thức sáng tác, từ nội dung, minh họa, thiết kế và biên tập, in ấn. Vì vậy, tiêu chí đánh giá sách cho trẻ không chỉ là chủ đề nội dung, mà còn là ngôn ngữ, còn là nghệ thuật bố trí câu chữ, sắp đặt tranh ảnh sáng tạo, còn là thiết kế có dụng ý và kể cả chất lượng in ấn...
Một tín hiệu vui mừng không chỉ cho thế hệ bạn đọc tương lai, mà còn cho tất cả phụ huynh, giáo viên, những người tham gia sáng tác và phục vụ sách thếu nhi. Đây là cơ hội để chúng ta cùng tự hào đón nhận những sản phẩm nghệ thuật và thông tin được trân trọng hơn và tự hào hơn.
Giải thưởng Sách thiếu nhi của TP.HCM sẽ giúp thế hệ người đọc tương lai được thưởng thức thức tác phẩm hay do chính tài năng của người Việt sáng tạo. Điều này cũng giúp các em tự hào hơn về giá trị ngôn ngữ, văn học nghệ thuật sáng tạo của nước nhà.
Nguyễn Tấn Thanh Trúc
